Kerstbes: Terschellinger cranberry's

RedactieRedactie27 november 2017

CRANBERRY’S HOREN BIJ KERST. OORSPRONKELIJK KOMT DE KERSTBES UIT NOORD-AMERIKA, MAAR SINDS 150 JAAR GROEIEN ZE OOK OP TERSCHELLING. FOODIES LEENDE EEN KIA NIRO EN GING OP ROADTRIP NAAR DE WADDEN, OP ZOEK NAAR DE RODE ZURE BES.

We zien elkaar op het Studentenplak achter de Bessenschuur.’ Ik lees het mailtje van Joop van Urk, eigenaar van cranberrybedrijf Cranberry Terschelling, voor de zekerheid nog even na. De geheimzinnige boodschap doet aan alsof we hebben afgesproken in een soort sprookjesland. Dat is Terschelling op deze vroege ochtend in september ook wel een beetje. De zeemist trekt in flarden weg door de rap opkomende zon en bordjes langs de hoofdweg van het eiland wijzen onze Kia de weg naar de Bessenschuur; koffie- en theehuis annex museum toebehorend aan het cranberrybedrijf. Het is een van de toeristische attracties van het eiland, omdat Terschelling de enige plek is in Europa waar de cranberry zo rijkelijk groeit.
kerstbes

Pieter Sipkes Cupido

Oorspronkelijk kwam de cranberry alleen voor in Amerika, aan de andere kant van de oceaan. Hoe hij op Terschelling is aangekomen, laat zich dan ook makkelijk raden – aangespoeld vanuit het westen. Op een onstuimige nacht waarop de noordwester over het eiland blies, zo gaat de legende, voelde Pieter Sipkes Cupido zijn juttershart sneller kloppen. Bij paal 3 vond hij een houten vat. Dat betekende dat er misschien wel een flinke borrel in het verschiet lag, want vaak was zo’n ton gevuld met wijn of rum. Pieter Sipkes begroef de ton in een duinpan, veilig opgeborgen voor de strandvonderij, het instituut waar gevonden voorwerpen uit de zee aangegeven moeten worden. Na een paar dagen kon Pieter Sipkes zijn nieuwsgierigheid niet meer dwingen en opende het vat. Hij zag geen wijn, geen rum, maar harde zure bessen. Teleurgesteld leegde hij het vat in de duinpannen en toog huiswaarts. De stuifwind bedekte de bessen, zodat enkele
maanden later de eerste groene strengen in de duinvallei groeiden. Zo zette de cranberry voet aan wal in Nederland. Niet zomaar een zeemansverhaal als je het Joop vraagt: “Ik heb het zelf getest. Ik heb een handje bessen in de duinen neergelegd en de wind zijn werk laten doen. En ja, na drie maanden vond ik op die plek inderdaad een pluk cranberry. Dat verhaal zou dus zomaar helemaal
waar kunnen zijn.”
kerstbes

“De cranberry is het wild van vruchtenland.”

Lepeltjesheide

Het bedrijf van Joop heeft op Terschelling alle pluk- en pachtrechten. Alleen Joop mag in het wild cranberry’s plukken. De velden strekken zich uit over wel 20 km duingebied. Net als heide groeit de bes dicht op de bodem, in stroken van zo’n halve meter breed met een even brede afstand ertussen. Joop wijst op de strengen met blaadjes waaruit de plant bestaat: “Vroeger noemden we de cranberry lepeltjesheide, naar de vorm van de blaadjes, zie je wel? De plant steekt middels die strengen vanzelf de lege plekken over en breidt zich zo uit.” Het is André’s taak om met de tanden van de plukbak de bessen van de plant te kammen: “Het is voornamelijk techniek, maar je hebt er wel uithoudingsvermogen voor nodig. We hebben eens een Zuid-Afrikaans rugbyteam gehad dat kwam plukken als training. Die jongens waren na een uur afgemat. En maar boterhammen eten, stapels! Zúlke kerels waren dat. Ik hou dit wel een dag vol hoor. Op drie boterhammen en een handvol bessen.” De bovenarmen van André doen vermoeden dat goed ontwikkelde spierballen geen overbodige luxe zijn. Ik test het als ik de plukbak in mijn handen gedrukt krijg. En nee, het valt me niet mee. De kunst is om de zware plukbak over de bodem te laten kantelen, zodat je de plant zelf zo veel mogelijk intact houdt en alleen de besjes opschept. Ik richt meer schade aan dan dat ik bessen pluk. En het was al niet zo’n fantastisch cranberryjaar. Joop slaapt er geen nacht minder om: “Vorig jaar was de oogst geweldig. Je hebt het maar te accepteren, want aan het groeiproces kun je weinig doen. De cranberry is het wild van vruchtenland. Bemesten, de bodem verrijken – het heeft allemaal geen zin. De bes groeit of hij groeit niet op je bodem, daar kun je bar weinig aan doen. We hebben eigenlijk maar één vijand die de cranberry kan verdringen en dat is de kruidwilg. Die plant trekken we er op ons land snel uit. We kunnen hier honderd procent
biologisch plukken zonder pesticiden te gebruiken, want vogels of insecten blieven de bes niet vanwege zijn stugge schil en zure karakter.”

Clandestien plukken

Op Terschelling groeien drie soorten cranberry’s: de early black – de variant die het vroegst rijp is en die we nu oogsten – de late howes en de mc stevens. Allemaal varianten van de vaccinium macrocarpon, een net iets andere cranberrysoort dan die uit Amerika. De Terschellinger bes is kleiner en heeft een rondere vorm. Joop pikt een bes uit de inmiddels goed gevulde mand: “Eet er maar een, dan hoef je daarna geen vitaminepil meer. Cranberry’s zitten barstensvol vitamine C.” André: “Tijdens de oogst vind je ook geregeld bessen van vorig jaar op de grond, die hebben daar dan een jaar liggen fermenteren. Je kunt ze gewoon eten, ze smaken naar wijn. Vanwege die harde schil komen er geen schadelijke bacteriën in de bessen en gaan ze niet rotten.” Joop vult aan: “Cranberry’s zijn heel lang houdbaar. Vroeger gaf mijn moeder me in september de opdracht in de duinen bessen te gaan halen voor Kerstmis. Clandestien natuurlijk, want wij hadden
geen plukrechten. Tot de kerst konden we de bessen gerust op zolder laten liggen. Als je ze met de hand plukt – wat we nu gelukkig niet meer doen – dan blijft de schil gaaf en kun je de bessen maanden bewaren. Met de plukbak maak je kleine kuiltjes in de schil van de bessen en zijn ze rauw iets minder geschikt voor de versmarkt.”
kia

In de schuur

Meer weten over de cranberry’s op Terschelling? Op de zolder van de Bessenschuur richtte Joop een klein cranberrymuseum in. Beneden in de schuur kun je terecht voor koffie met allerlei soorten cranberrygebak van de plaatselijke bakker. Ook vind je hier een ruim assortiment aan cranberryproducten. Van verse en gedroogde cranberry’s tot cranberrysap, -likeur, -azijn, -mosterd, -zuurtjes en -thee en zelfs cranberrygeurkaarzen en -zeep.
Met dank aan Kia Motors Nederland voor de Kia Niro, de hybride crossover waarmee we vanaf de pont uit Harlingen Terschelling opreden. Een heerlijke auto om mee te eilandcruisen en manden vol cranberry’s van het veld naar de Bessenschuur te vervoeren.
Tekst: Anne Heesink Foto’s: Willem van Santen