Advertentie
Het is nog vroeg in de ochtend en iedereen slaapt nog, wanneer ik uit bed stap en naar de keuken loop voor een glas water. Ineens hoor ik een geluid vanuit de badkamer. ‘Plons!’. Ik ben nog maar net wakker en het duurt even voordat ik het geluid kan thuisbrengen. Ik weet het weer! Enthousiast ren ik naar de badkamer om Karel goedemorgen te wensen.
Kerst in Tsjechië
Dit beeld speelt zich af zo’n 26 jaar geleden op een koude winterochtend in het noordoosten van Tsjechië. Het is kerst in Tsjechië en ik ben een jaar of zes. Dit is een van mijn vroegste herinneringen aan kerst. Karel is niet mijn broer of onze hond, mocht je dat denken, maar de naam die mijn zusje en ik aan ons tijdelijke huisdier hebben gegeven – de karper in onze badkuip. Het is 24 december en kerstavond nadert. Mijn zusje en ik hebben nog een paar uur om met Kareltje te spelen, hem te aaien en van dichtbij te bekijken. Te zien hoe zijn kieuwen open- en dichtgaan, voor het onontkoombare lot er een einde maakt. Karel ligt namelijk niet zomaar of voor ons vermaak in de badkuip, hij wordt vanavond ons kerstdiner.
Tsjechisch geloof
Best wel heftig, denk ik nu. Het arme beest eerst een naam geven en een paar uur later op je bord hebben liggen. Maar ik denk ook dat het best wel leerzaam was om als kind te zien dat de vis op mijn bord, eerst een levend dier was. Met alles erop en eraan. Ik heb nooit gezien hoe de karper geslacht werd, dat deed mijn vader in de badkamer achter gesloten deuren nadat hij een flinke borrel had genomen. Terwijl hij met knikkende knieën bij het bad stond, zaten mijn zus en ik aan de andere kant van de deur in mineur elkaar met ernstige gezichtjes aan te kijken.
Vis ontleden
Toch keek ik daarna altijd vol verbazing naar hoe mijn moeder de vis ontleedde. Eerst het wegschrapen van de schubben, die we volgens goed Tsjechisch geloof nooit weggooiden. Het meedragen van een karperschub in je portemonnee zou namelijk financiële voorspoed brengen. Dan de vis opensnijden en vooral uitkijken voor de galblaas. Als je die raakt wordt de vis niet te eten, zo bitter. “Oh, het is een vrouwtje, lekker! Die viskuit is heerlijk in de vissoep”, hoor ik mijn moeder enthousiast roepen. Naast een les dierenethiek was de bereiding van onze jaarlijkse kerstkarper ook een handige biologie- én kookles.
Aardappels schillen
Als er iets, behalve de karper, niet mag ontbreken aan de Tsjechische kersttafel, is het wel de traditionele aardappelsalade die je bij de vis eet. Zowel op de kerstavond als op eerste en tweede kerstdag. Een gemiddelde Tsjech eet met kerst zo’n 3 kilo aardappelsalade. Daarom worden er enorme hoeveelheden gemaakt, zeg maar een badkuip (haha) vol. Ik weet dat we altijd zoveel salade maakten dat het onmogelijk allemaal in de koelkast paste. Dus stond er dagenlang een bak salade op het balkon en was het duimen of de buitentemperaturen een beetje gunstig waren. Is het te warm, dan bederft de salade, maar is het te koud, dan bevriest hij en dat wil je ook niet hebben.
Mijn moeder kookte de aardappels altijd een dag van tevoren en liet ze ‘s nachts helemaal afkoelen. De volgende dag gingen mijn moeder, mijn zusje en ik dan samen aan de slag. Er werd een bak ter grootte van een speciekuip op de keukentafel gezet en er werd gepeld, gesneden en gehakt totdat de bak zich vulde met de lekkerste, smeuïgste aardappelsalade.
De kerstboom versieren
Na zulke arbeid zou ik het liefst met een kom aardappelsalade op schoot naar Home Alone gaan kijken. Hoewel ik nog in mijn pyjama rondloop, is het inmiddels al begin van de middag en heb ik op de twee plakjes vánočka (gevlochten zoet briochebrood met rozijnen) na bij het ontbijt niets meer gegeten. Maar ik zet me schrap en ga met een rammelende buik de kerstboom versieren, om mijn handen maar met iets anders dan eten bezig te houden. Wanneer ik echter de perníčky (op speculaasjes lijkende koekjes versierd met eiwitglazuur) en chocoladefiguurtjes in de boom hang, wordt de verleiding mij te groot en begin ik het aluminiumfolie van een klein figuurtje af te scheuren.
Gouden varkentje
“Zou je dat nou wel doen?”, hoor ik mijn moeder zeggen. Nee, ik ben niet superslank maar zeker niet te dik en ik heb niets misdaan waardoor ik nu geen chocola mag eten. Mijn moeder probeert me alleen, net als bijna alle Tsjechische ouders, een belangrijke traditie bij te brengen. Als je tot het avondeten goed vast en niets eet, zie je tijdens het kerstdiner een gouden varkentje aan de muur verschijnen. Dat idee leek me als kind zo magisch mooi dat ik het uithongeren er vaak voor overhad. Tijdens het diner keek ik dan verwachtingsvol naar de muur en misschien was het een combinatie van hallucineren door de honger en de grenzeloze kinderlijke fantasie, of mijn ouders die op de muur projecteerden waardoor ik trots riep: “Ja hoor, ik heb ‘m gezien!”.
Kerst in Tsjechië: Aan tafel!
Wanneer de tafel gedekt is, vraag ik mijn moeder om een briefje. Het liefst 500 kroon. Of 1000, nog beter. “Na het eten krijg je het terug, hoor”, verzeker ik haar nog. Ik stop het ontvangen biljet vlug onder m’n bord. Net als de meeste Tsjechen geloof ik dat dit me het komende jaar geld gaat brengen. En ook al kreeg ik in die tijd niet meer dan wat kleingeld voor een ijsje, wilde ik mijn financiële situatie in het komende jaar toch veilig stellen door me aan de traditie te houden. Ook de rest van mijn familie stopt wat geld onder hun borden, je weet het maar nooit. Daarna is het eindelijk tijd om het diner af te trappen. We beginnen met soep.
Zoals in de meeste Tsjechische families staan er twee soepen op tafel om uit te kiezen: vissoep, gemaakt van de kop, het karkas en de viskuit van de karper en gele-erwtensoep met knapperige croutons. Ik kies nooit, maar neem ze allebei. Ik was stiekem toen al een echte foodie. Na de soep komt het absolute hoogtepunt: Karel de karper, deze keer onherkenbaar en in filets gesneden, gepaneerd en gefrituurd. Vergezeld met een berg aardappelsalade natuurlijk. In koor wensen we elkaar een fijn diner: “Rust in vrede, Kareltje. Eet smakelijk!” Op z’n Tsjechisch: dobrou chut’.
Graatjes
In alle bescheidenheid durf ik te zeggen dat ik de karper het beste kan eten van de hele familie. Ik heb niet zoveel vergelijkingsmateriaal, aangezien ik voor het kerstdiner steevast bij mijn eigen familie aan tafel aanschuif, maar mocht er ooit een competitie zijn in karper eten, denk ik dat ik hoge ogen gooi. Karper eten is namelijk een kunst, een vaardigheid die je moet leren en waar je het beste vroeg mee kunt beginnen. Wie dat kunstje niet beheerst, zit in het beste geval uren met de karper te worstelen aan tafel en eindigt in het slechtste geval op de kerstavond bij de huisartsenpost.
Karper zit namelijk vol graten. Haarfijne graatjes zoals bij de haring, tot scherpe, dikkere graten van wel centimeters lang, en alles daartussenin. Tijdens het fileren probeer je zoveel mogelijk graten te verwijderen, maar echt graatloos krijg je karperfilets nooit. Voor veel mensen is de angst voor een scherp graatje in de keel zelfs de reden waarom ze liever voor een andere vissoort kiezen. Ik ben zelf vrij handig met karper eten. Onbevreesd werk ik grote happen karper naar binnen en nonchalant haal ik ondertussen kleine en grote graten uit m’n mond en rangschik ze keurig aan de rand van m’n bord. Wie vis heeft, moet ook de graat hebben, denk ik terwijl ik zit te smullen.
Kerst in Tsjechië: tradities die niet weggaan
Nog steeds vier ik ieder jaar kerst bij mijn familie in Tsjechië. Kareltje staat nog steeds ieder jaar op het menu, maar tegenwoordig komt-ie uit de kuip op de markt en wordt hij professioneel geslacht door de visboer. Geeft mij de kans om zelf de badkuip in beslag te nemen en me in het heerlijke warme water voor te bereiden op de zware inspanningen voor de aardappelsalade. Verder zal kerst er ook dit jaar uitzien als alle andere jaren: in mijn pyjama op de bank met Home Alone, zorgen makend over het kerstkoekje dat ik gedachteloos naar binnen schoof en mijn kans op het gouden varkentje aan de muur verkleint. Een ding is in ieder geval zeker: met 1000 kroon onder mijn bord ga ik ook in 2021 weer voor financiële voorspoed. Op het nieuwe jaar, op het gouden varkentje en natuurlijk op Kareltje!
Traditionele Tsjechische aardappelsalade (Bramborový salát)
Deze salade is bijna overal lekker bij, maar voor mij is hij onlosmakelijk verbonden met kerst, daarom eet ik ‘m het liefst met vis. Het hoeft overigens geen karper te zijn, soms eet ik ‘m met zalm en dan is het net of ik aan het kerstdiner zit, ook al is het midden in de zomer. Van deze salade maak je het beste gelijk een flinke hoeveelheid, je kunt hem namelijk prima 3-4 dagen bewaren in de koelkast in een afgedekte kom of bak (geen rvs). Na 2 dagen wordt de smaak alleen maar beter! Ook lekker op een zacht briochebroodje met een plakje ham en een hardgekookt ei.
> naar het recept: traditionele Tsjechische aardappelsalade (Bramborový salát)
Lees meer over (kerst in) Tsjechië: Deze Tsjechische gerechten moet je proeven tijdens je citytrip in Praag
Onze tips
Slagroomtaart: 5x verrassende recepten voor een verjaardag
5x recepten voor tompouce
Oranje boven: 9x recepten voor Koningsdag
5x zoete lekkernijen met kwark
Zomerse salade bij de BBQ: recepten en tips
5x recepten voor Hollandse koekjes
5x bakken met rabarber
Koningsdag cocktails: deze drankjes wil je maken
